Irmaklar ve Göller

Irmaklar bakımından zengin olan Brezilya topraklarının büyük bölümü; üç büyük ırmak tarafından sulanır: Amazon, Parana, Sao Francisco. Peru’da, And Dağları’ndan doğan Amazon, dünyanın ikinci, Güney Amerika’nın en büyük ırmağıdır. Ekvatorun hemen aşağısında, Brezilya’nın kuzey bölümünde batıdan doğuya doğru akan Amazon’un Brezilya sınırları içindeki bölümünün uzunluğu yaklaşık 3.200 km’dir.

                                                             (Amazon Nehri )

 Amazon, Brezilya ve Guyana yaylalarından doğan kollarıyla Amazonas Ovası’nı sulayarak büyük ve geniş bir deltayla Atlas Okyanusu’na dökülür. Dünyada debisi en yüksek ırmak (saniyede 120 bin m3 olan Amazon’a, Brezilya topraklarında binden fazla ırmak katılır: Jari, Japura, Putumayo, Ucayali Juma, Purus ve Madeira, Tapajos, Xingu ve Tocantins vb. Amazon, ülke yüzölçümünün yaklaşık yarısı kadar bir alanı akaçlar. Boşaltım havzasından Tocantins ve Para ile birleşen Amazon, ağız genişliği 320 km’ye yaklaşan bir delta oluşturur. Akımı ve derinliği fazla olduğundan, ağzından içeriye doğru 3.700 km’lik bölümü ulaşıma elverişlidir. Ülkenin ikinci büyük ırmağı Mato Grosso ile Brezilya Yaylası arasında doğal bir sınır oluşturan Sao Francisco’dur (3.199 km).Espinhaço Dağlarından doğar kuzey-güney doğrultusunda dağlık alanları geçer, Alagos ile Sergipe eyaletleri arasında Atlas Okyanusu’na dökülür. Dağlarla Atlas Okyanusu arasındaki kıyı şeridi, Sao Francisco’nun denize döküldüğü yerde yaklaşık 100 km’lik bir genişliğe ulaşır.


                                                             (Sao Francisco Irmağı)


 Bölgedeki yaylaların basamaklar biçiminde dizilişi, Sao Francisco boyunca büyük çavlanlar oluşturmuştur. Bunlardan 81 m yüksekliğindeki Paulo Alfonso, Brezilya’ nın en büyük çavlanıdır. Üçüncü büyük ırmak Parana (Brezilya topraklarındaki uzunluu 2.400 km), Brasilia Kenti yakınlarından doğar, Atlas Okyanusu kıyılarına koşut güney doğrultusunda akar. Brezilya’nın Paraguay ile sınırının bir bölümünü çizen Parana, Arjantin’de Atlas Okyanusu’na dökülür. Mato Groso’dan kaynaklanan Paraguay da (Brezilya sınırları içindeki uzunluğu 800 km) güneye doğru akar, Brezilya-Paraguay sınırının bir bölümünü çizerek Arjantin topraklarında Parana ile birleşir. Paraguay Irmağı’nın Brezilya’dan doğup Arjantin’de denize dökülen üçüncü kolu Uruguay’dır. Serro do Mar kıyı dağlarından doğan Uruguay (Brezilya sınırları içindeki uzunluğu yaklaşık 1.400 km), Brezilya-Arjantin sınırının büyük bölümünü çizerek La Plata Havzası’nda Atlas Okyanusu’na dökülür. Brezilya’nın son büyük ırmağı, ülkenin kuzeydoğusundaki Parnaiba’dır (uzunluğu 1.500 km). Par-naiba da Chapadalar’ın kuzeybatısında, aynı adı taşıyan kentin yakınlarında Atlas Okyanusu’na dökülür. Ülkedeki bütün ırmaklar, ulaşımda yararlanılabilecek kadar büyük olmakla birlikte, ırmak boylarında yüzey şekillerinin basamaklar biçiminde olması, ırmakların çoğunda gemi işletmeciliğini engeller. Buna karşın, Amazon’un Doğu Peru’ya kadar olan bölümü, ülkenin en güney ucunda Rio Grande ile Rio Jami ırmakları ve Sao Francisco’nun Paulo Alfonso Çavlanı’ndan sonra 280 km’lik bölümü Brezilya’nın en önemli ulaşım yollarıdır.

Brezilya, göller bakımından pek zengin değildir. Irmak boylarında su baskınları sonucu oluşmuş küçük göllerle, denizkulaklarının kapanmasından doğmuş göllerin (lagünler) dışında, en önemli iki göl Maranhao ve Piai’dir. Güney Brezilya Volkanı’da Patos, Brezilya-Uruguay arasında uzanan Mirim, iki büyük denizkulağıdır.